لەوەتای ڕێککەوتنی نێوان عەرەبستانی سعودیە و کۆماری ئیسلامی ئێران کە بە ناوبژی پەکین کرا، هەژموونی وڵاتی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەروادێ و زیاتر دەبێت.
زۆرێک لە شیکەرەوە ئاماژەدەکەن بەوەی، وڵاتی چین، هێدی هێدی هەنگاوەکانی خۆی دەنێت بۆ جێگیرکردنی هەژموون و بەرژەوەندییەکانی خۆی لەو ناوچەیەی جیهاندا کە پێشتر گرنگییەکی تایبەتی هەبووە لە ستراتیژیەتی ئەمەریکا و هەروەها جیهانی ڕۆژئاواش بە گشتی.
لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا، چاوی چین لەسەر عێراقە و دەخوازێت لە زۆر بواردا هەژموونی خۆی جێگیر بکات، وەک دەگوترێت بە هەمان ئەو پێوانانەی لە وڵاتانی ئافریکادا کردوونی.
لە هەموو هاوکێشە سیاسییە کۆن و نوێکانی عێراقدا، نەوت بەشێکی دانەبڕوە لەو هاوکێشانە، پێشدەچێت یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی ئەو هەوڵانەی پەکین دەیاندات لە عێراقدا دۆسێی نەوت بێت.
ژمارەیەکی بەرچاو لە کۆمپانیا نەوتییەکانی ئەمەریکا و وڵاتانی تری ڕۆژئاوایی لە عێراق، لەبەر هەر هۆکارێک بووبێت لەو وڵاتە کشاونەتەوە. ئێستاش وەک دەگوترێت کۆمپانیاکانی چین جێیان دەگرنەوە.
دکتۆر سەردار عەزیز، پسپۆڕی سیاسی دەڵێت " کۆمپانیا چینییەکان هەروادێ و زیاتر زاڵ دەبن بەسەر کەرتی وزەی عێراقدا بە گشتی و سیاسەتی چینییەکانیش هەوڵدان نییە بۆ بەدەستهێنانی قازانجی زیاتر، بەڵکو دەیانەوێت نەوت بۆ وڵاتەکەیان دابین بکەن."
وەک دکتۆر سەردار ئاماژەی پێدەکات، کۆمپانیاکانی چین کێشەیان لەگەڵ گەندەڵی و خراپی دۆخی عێراقیشدا نییە و دەشتوانن لە دۆخ و باری سەختدا کار بکەن و ئامانجەکەشیان بەدەستهێنانی نەوتە بە نرخێکی هەرزان بۆ وڵاتەکەیان.
دکتۆر تاریق ئەلزوبێدی، هاوڕایە و دەڵێت بازرگانیی نەوتی عێراق خواستێکی زۆری لەسەر هەیە لە جیهاندا و وڵاتی چینیش یەکێکە لەو وڵاتانەی وەک دەڵێت "چاوی لەوەیە هاوبەشییەکی گەورە بۆ خۆی دروست بکات لە کەرتی وزەی عێراقیدا لە ڕێی وەبەرهێنانی کۆمپانیا نەوتییەکانییەوە و هەروەهاش سوود وەرگرتن لە هەرزانیی نرخی نەوتی عێراق."
ئەو هەوڵانەی چین دەیاندات لە عێراقدا هەر تەنها نەوت نییە، بەڵکو هۆکار و ڕەهەندی سیاسیشی هەن، وەک دکتۆر سەردار دەڵێت "هەندێک لایەن و هێز لە عێراق، وڵاتی چینیان پێباشترە لە ئەمەریکا، هەروەها لایەنە هەرێمییەکانی وەک ئێران، ئەوەیان پێباشە کۆمپانیاکانی ئەمەریکا لە عێراق نەمێنن و کۆمپانیاکانی چین جێیان بگرنەوە."
ئەم هۆکارانە پێکەوە، وەک دکتۆر سەردار باسی دەکات زەمینەیەکی باشتریان بۆ چین و کۆمپانیاکانی چین ڕەخساندووە و کۆمپانیاکانی تریش ناچاربن دەستبەرداری کەرتی نەوت و وزەی عێراق بن.
عێراق وڵاتێکی ناجێگیری سیاسییە، بەهۆی دەستێوەردانەکانی وڵاتانی دراوسێ و ناکۆکی و ناتەبایی نێوان لایەنەکانەوە، هەر بۆیەشە یەکێک لە پرسەکانی لە ئێستادا هەیە ئەوەیە، ئایا چ متمانەیەک هەیە بۆ سەقامگیری لە عێراقدا ئەگەر وڵاتی چین هەژموونی هەبێت لەو وڵاتەدا؟
دکتۆر سەردار عەزیز دەڵێت "چین لەسەر ئەو بنەمایە کار ناکات کە ئایا عێراق چیی بەسەردێت لە ئەنجامی پەیوەندی لەگەڵ چیندا؛ پەکین پەیوەندییەکانی خۆی لەسەر ئەو بنچینەیە داناڕێژێت کە دۆخی عێراقی بەلاوە گرنگ بێت و ناچێتە ناو بوارەکانی تەندروستی و ئاسایشیەوە."
ئایا عێراق دەتوانێت پشت بە چین ببەستێت تا ڕەوشە ئاسایشییەکەی خۆی بپارێزێت؟
دکتۆر سەردار پێی وایە "نەخێر، چونکە چین ئامادە نییە ئاسایش بۆ عێراق دابین بکات یان لە ئەستۆی بگرێت، ئەوە بەشیکە لە سیاسەتی چین و نابێتە داکۆکیکار لە هیچ وڵاتێک، بە پێچەوانەی ئەمەریکاوە."
هەژموونی چین لە عێراقدا وەک بەشێک لە سیاسییەکانی وڵاتەکە دەڵێن دەشێت ببێتە هۆکارێک بۆ کەمبوونەوەی ڕۆڵ و کاریگەرییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لە عێراقدا، بەڵام دکتۆر تاریق، پسپۆڕی زانستە سیاسییەکان لە زانکۆی بەغدا ڕایەکی پێچەوانەی هەیە، دەڵێت "تا ڕۆڵی چین لە عێراقدا زیاتر بێت، ڕۆڵی ئێرانیش زیاتر دەبێت، چونکە چین هاوپەیمانێکی ستراتیژیی ئێرانە، هەربۆیەشە هەرچەندێک سنور بۆ ڕۆڵی ئەمەریکا دابنرێت لە عێراقدا، ئەوا ڕۆڵی ئێران زیاتر و زیاتر دەبێت."
ئەمەریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هاوپەیمان و هاوبەشی ستراتیژی هەن، وەک دکتۆر تاریق ئاماژەی پێدەکات، لەوبڕوایەدا نییە ڕۆڵ و هەژموونی چین وەها بکەن ڕوانینی ستراتیژیی ئەمەریکا بۆ ئەو ناوچەیەی جیهان کاڵ ببێتەوە و دەڵێت "ئەمەریکا بوونە ستراتیژییەکەی خۆی بۆ نمونە لە عێراقدا فەرامۆش ناکات، چونکە بوونی ئەمەریکا لە عێراق هاوشێوەی بوونەکەی نییە کە لە ئەفغانستان بوو؛ کشانەوەکەی ئەمەریکا لە ئەفغانستان لە عێراق دووبارە نابێتەوە، چونکە ئەمەریکا هاوپەیمانی ستراتیژی هەن، لە ڕۆژئاوا و لە ناوەڕاستی عێراقدا و هەروەها لە هەرێمی کوردستانی عێراقیشدا، هەر بۆیە ئاسان نییە بتوانرێت ڕۆڵی ئەمەریکا لە عێراقدا کەم بکرێتەوە و بەتایبەتیش کە متمانەکردن بە ئەمەریکا هەروادێ و زیاتر دەبێت بە هەمان شێوەش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا."
دکتۆر تاریق دەشڵێت "لەبیرمان نەچێت، ئەمەریکا زۆر کارتی فشاری بەدەستەوەیە تا لە بەرامبەر عێراق و چین بەکاریان بهێنێت، لەوانە کارتی تایوان لە بەرامبەر چین و کارتی ئابوری و ئاسایشی و سیاسیشی هەیە لە بەرامبەر عێراق."
پەیوەندییەکانی نێوان پەکین و بەغدا، پەیوەندییەکی لە مێژینەن و دەگەڕێتەوە بۆ سەروەختی ڕژێمە دیکتاتۆرییەکەی سەدام حوسەین. لە دوای ساڵی 2003 و ڕوخاندنی ئەو ڕژێمەشەوە پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و چین لە ئاستێکی باشدا بوون. لە ئێستاشدا سەبارەت بەو پەیوەندیانە و هەژمونی چین، دابەشبوونێک هەیە لە عێراقدا، وەک دکتۆر تاریق دەڵێت "بەشێکیان بێلایەنانە لەو بابەتە دەڕوانن و بە گونجاوی نازانن ئەو پەیوەندیانە لەسەر بنچینەی فەرامۆشکردنی پەیوەندییەکانی تری عێراق بێت لەگەڵ وڵاتانی تردا و بەتایبەتیش ئەمەریکا؛ بەشەکەی تریش لەوبڕوایەدایە پێویستە پەیوەندییەکان بگەنە ئەوپەڕی ڕادە و ئامانجیش لەوە ئەوەیە کە ڕۆڵی چین ببێتە جێگرەوە بۆ ڕۆڵی ئەمەریکا، مەخابن ڕوانینی ئەم بەشەیان خەریکە جێی خۆی دەگرێت بەتایبەتیش لەناو ئەو لایانەنەی ئێستا عێراق بەڕێوەدەبەن و لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکانیشدا سەرکەوتنیان بەدەست هێناوە."